1785, Plan Kołłątajowski

Jeden z najznakomitszych i najcenniejszych obrazów kartograficznych Krakowa, będący znaczącym osiągnieciem ówczesnych polskich geometrów. Plan powstał w latach 1783-1786 z inicjatywy Hugona Kołłątaja, rektora Akademii Krakowskiej w celu inwentaryzacji własności akademickiej i duchownej. Głównymi wykonawcami planu byli Maciej Dębski i Krzysztof Szarkiewicz, a prace nadzorował Jan Śniadecki i Feliks Radwański. Hugo Kołłątaj dedykował plan prymasowi Michałowi Poniatowskiemu, młodszemu bratu króla Stanisława Augusta, ówczesnemu przewodniczącemu Komisji Edukacji Narodowej.

Plan charakteryzuje się niespotykaną dotąd wielką skalą (1:3000), dużą dokładnością kartometryczną i wspaniale wykonaną grafiką. Obejmuje swym zasięgiem „trójmiasto krakowskie” – miasto Kraków z Wawelem oraz dwa miasta satelitarne Kazimierz oraz Kleparz, a także przedmieścia, wsie i folwarki położone na lewym brzegu Wisły od Salwatora poprzez Czarną Wieś, Łobzów, Gramatykę, Krowodrzę i Olszę aż po Dąbie. Jego treść kartografczna precyzyjnie przedstawia stan zabudowy, przebieg miejskich murów obronnych wraz z basztami i bramami, hydrografię, sieć dróg, użytkowanie gruntów i podziały własnościowe. Jest przez to wyjątkowo cennym źródłem informacji o XVIII wiecznej topografii Krakowa.

Mapa zawiera również część opisową obejmującą wykaz przedstawionych na planie miast, przedmieść, wsi, folwarków, ulic, obiektów sakralnych, szpitali, pałaców oraz własności duchownej i akademickiej. W dolnej części mapy zamieszono panoramę Krakowa od strony Półwsia Zwierzynieckiego (dzisiejsze Błonia) wykonaną z fotograficzną dokładnością, a także dedykację dla prymasa Michała Poniatowskiego.

W 1794 r. plan został skonfiskowany przez wojska pruskie, które wkroczyły wówczas do Krakowa. Odnaleziony został dopiero na początku XX wieku w Berlińskim Archiwum Map Sztabu Generalnego ale nie udało sie go wtedy odzyskać. Po II wojnie światowej uważano go za zaginiony. Na szczęscie ponownie się odnalazł w zbiorach kartografcznych Biblioteki Państwowej w Berlinie. We wrześniu 1974 r. ówczesne władze NRD przekazały oryginał planu władzom Krakowa i trafił on do zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

CYTOWANIE:
Wojkowski J., 2020. CARTOGRAPHIA CRACOVIANA: Kraków i okolice na dawnych mapach — geoportal: dawnemapykrakowa.pl, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji .