1836, Plan miasta Krakowa w obrębie okopów / Plan de la ville de Cracovie

“Plan miasta Krakowa w obrębie okopów” opracował w 1836 r. Teofil Żebrawski, znany krakowski kartograf i geodeta. Sporządził go na podstawie wcześniejszych materiałów kartograficznych, prawdopodobnie planu senackiego. Grafikę wygrawerował Heinrich Kliewer, a plan wydany został nakładem Księgarni D. E. Friedleina w Krakowie. Plan był załącznikiem do dwóch ówczesnych publikacji książkowych: “Widoki miasta Krakowa i jego okolic zdięte podług natury przez J. N. Głowackiego oraz plan miasta i mappa jeograficzna okręgu według najlepszych źródeł ułożone” oraz “Kraków i jego okolice opisał historycznie Ambroży Grabowski” (wydanie III). Jest jednym z najczęściej reprodukowanych planów XIX-wiecznego Krakowa dzięki atrakcyjnej grafice, szczególnie egzemplarze ręcznie kolorowane.

Plan obejmuje Kraków, Kazimierz oraz przedmieścia Stradom, Smoleńsko, Piasek, Kleparz i Wesoła po linię okopów powstałych w okresie kościuszkowskim, a następnie rozbudowanych przez Austriaków. Przedstawia on bogatą treść zamieszczoną na stosunkowo niewielkim formacie. W sieci komunikacyjnej zaznaczono ulice z nazwami, place oraz mosty. W sieci wodnej pokazano Wisłę w obu korytach, Rudawę, fragment Wilgi, a także kilka stawów. Zabudowę zwartą przedstawiono w blokach i kompleksach, zaznaczając obrysy ważniejszych budowli z podaniem ich policyjnych (administracyjnych) numerów. Zaznaczono też parki, ogrody oraz użytki zielone i rolne. W prawym górnym rogu planu zamieszczono herby: Kapituły Krakowskiej, Miasta Krakowa i Uniwersytetu Jagiellońskiego. W legendzie przedstawiono listę 62 ważniejszych obiektów budowlanych z odnośnikami liczbowymi na planie.

Ciekawostką prezentowanego egzemplarza planu jest zamieszczona w jego dolnym rogu odręczna dedykacja podpisana prawdopodobnie przez Wincentego Smagłowskiego następującej treści:

“Szanownemu Jm Panu Filipowi Kulawskiemu,
Doktorowi Medycyny i Chirurgii, Oficerowi sztab. niegdyś, Powstania naszego,
dziś Współpielgrzymowi za ojczystą sprawę,
w dowód prawdziwego Szacunku, Poważania i Przyjaźni,
toż wspomnień wdzięczności za współudział bratni,
w dniu Jego Imienin, od kochających Go ziomków Smagłowskich

Paryż, dnia 26 Maja 1861 r.”

Gwoli wyjaśnienia, Filip Kulawski (1800-1873) był doktorem medycyny, lekarzem wojskowym, uczestnikiem powstania listopadowego, kawalerem orderu Virtuti Militari (nr 3738) i w końcu emigrantem w Paryżu. Pod koniec życia wraz z emigrantami Stanisławem Janowskim i Wincentym Smagłowskim zaczął gromadzić księgozbiór, który miał w przyszłości zostać przekazany do kraju. Jak pisał ten ostatni, „odejmując sobie od codziennych potrzeb groszem zapracowanym, skupowali cenniejsze książki po licytacjach i u bukinistów paryskich zeszczególniejszem uwzględnieniem dzieł odnoszących się do dziejów Polski”. W 1872 Smagłowski, ostatni żyjący z tej trójki, przekazał liczący 1800 pozycji księgozbiór do Stanisławowa w Galicji, gdzie stał się zaczątkiem biblioteki miejskiej. Książki te zaginęły podczas II wojny światowej. Według Smagłowskiego Filip Kulawski zmarł z głodu w 1870 r. podczas oblężenia Paryża w czasie wojny francusko-pruskiej.

Prezentowany plan został zakupiony we wrześniu 2019 r. na aukcji antykwarycznej w Nikozji na Cyprze. Być może pochodzi on z zaginionego księgozbioru.

CYTOWANIE:
Wojkowski J., 2020. CARTOGRAPHIA CRACOVIANA: Kraków i okolice na dawnych mapach — geoportal: dawnemapykrakowa.pl, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji .